نذر و نياز زمزمه عاشقانه تركمن ها

ابراهيم حسن بيگي

در دوران حكومت شوروي سابق هر چند كارگران، چرخ هاي عظيم صنايع مختلف را به گردش در مي آوردند اما هنرمندان و صاحبان فكر و انديشه در كار خلاقيت به تحليل رفتند و هنر و ادبيات روسيه تزاري كه سرآمد هنر و ادبيات جهان بود، به لحاظ روش يكسان سازي، در حكومت شوروي دچار ركود و شكستي جبران ناپذير شد و كمتر نويسنده و شاعر و سينماگر و نقاش و موسيقيداني به عرصه هاي جهاني راه يافتند.

 پس از فروپاشي شوروي سابق و با وجود آزاد سازي نسبي اقتصادي و تلاش در جهت خصوصي سازي مشاغل، هنوز مشكل معيشتي اجازه بروز خلاقيت هاي ناب هنري و پژوهش هاي علمي را نمي دهد.

امروز نيز در اغلب جمهوري هاي شوروي سابق و ازجمله در جمهوري تركمنستان، يكساني حقوق براي كارمندان دولت به قوت خود باقي است و دكتر و مهندس و استاد دانشگاه همان حقوقي را مي گيرند كه كارگر و مكانيك و نجار و بنا و رفتگر! هرچند پزشكان و مهندسان و صاحبان فكر و انديشه معترضند كه حقوق شان كفاف زندگي شان را نمي دهد اما هيچ پزشك و مهندسي نمي گويد چرا حقوق من به اندازه حقوق فلان كارگر و كارمند است. از سوي ديگر نكته بسيار جالب اين است كه شخصيت هاي علمي هيچ ابايي ندارند براي تأمين معاش خود دست به كارهاي خدماتي ديگر بزنند. از جمله گاه ديده مي شود پزشكي در اوقات فراغت خود در بازار شهر هندوانه فروشي مي كند و يا فلان پروفسور استاد دانشگاه در ميدان تره بار سبزي مي فروشد و يا حتي ديدم خانم پزشكي كه متخصص و جراح قلب است در منزل يكي از آشنايان به عنوان كارگر منزل ايشان مشغول به كار است و نديدم كه آنها اين نوع كارها را كسر شأن خود بدانند و زبان به اعتراض بگشايند.

زمزمه هاي عاشقانه

 تركمن ها مردماني مسلمان و راسخ و پابرجا در دين خود هستند. به همين دليل و با وجود تسلط چند دهه كمونيست ها كه بناي حكومت خود را درجمهوري هاي مسلمان نشين بر از بين بردن اعتقادات ديني مردم قرار داده بودند، اعتقادات ديني از بين نرفت و بسياري از آداب و رسوم مذهبي در پنهان انجام مي شد. براي بسياري از تحليلگران جاي تعجب بود كه چگونه پس از فروپاشي شوروي، در كشوري چون تركمنستان كه به ظاهر هيچگونه ساختار ديني وجود نداشت، ناگهان صدها بلكه هزاران نفر اهل نماز و قرآن و آداب ديني خودي نشان دادند و بسياري توانستند در مساجد نو ساخته، امام جماعت شوند و يا ديگراني از مردم عادي كه در صف هاي نماز جماعت ايستادند بدون اينكه پس از فروپاشي برنامه خاصي براي آموزش مباني ديني به وجود آمده باشد.

خيزش چشمگير ديني در سالهاي اوليه استقلال نشان داد مردم عليرغم ممنوعيت چند دهه توانسته اند اعتقادات ديني خود را حفظ كنند و پس از استقلال آن را بروز دهند. بعدها مشخص شد بسياري از مردم تركمن در سالهاي اختناق كمونيستي نماز خوانده و روزه مي گرفته اند و اعمال ديني را به خوبي به جا مي آورده اند، اما جدا از انجام اين نوع فرايض، ساير شعار ديني از جمله نذر و نياز، دادن صدقه، زيارت قبول اهل دل، برپايي اعياد ديني مانند عيد قربان و فطر و دهها فرايض ديني ديگر ديرباز در بين تركمن ها رواج داشته است كه در سالهاي پس از استقلال اين شعائر و فرايض به صورت علني و آشكار و گسترده تر خودنمايي مي كند.

در تركمنستان مردم علاقه عجيبي به زيارت قبور بزرگان ديني دارند از جمله زيارت قبر امام هشتم در مشهد كه تركمن ها به آن «قزل امام» يعني امام طلايي مي گويند، نگارنده تركمن هاي زيادي را ديده است كه با ذوق و شوق فراوان از رفتن به مشهد و زيارت قبر امام رضا (ع) سخن مي گفتند و آنهايي كه توان سفر به ايران و سفر حج و امثالهم را ندارند به زيارت قبور ساير بزرگان ديني مي روند كه مزار آنها در تركمنستان است از جمله آنها زيارت قبر ابو سعيد ابوالخير، شيخ نجم الدين كبري وخواجه يوسف همداني است.

يكي از زمزمه هاي عاشقانه تركمن ها نذر و نياز است. در نزديكي عشق آباد شهري وجود دارد به نام «آنو» كه در كنار شهر مدفون شده تاريخي «آنو» قرار دارد كه در كنار اين شهر تاريخي بقاياي مسجدي ويران شده جلب توجه مي كند كه در مقابل سر در ‌آن قبري است كه مي گويند متعلق به يكي از اولياي خداست و به سيدجمال الدين مشهور است. تركمن ها اعتقاد دارند با توسل به اين سيد خدا، به بسياري از خواسته هاي خود رسيده اند. آنان با چيدن چند آجر روي هم، دخيل بستن پارچه و قفل و چوب به در و ديوار مسجد مخروبه و قراردادن سنجاق و شانه و پستانك و قنداق بچه، خواسته هاي خود را مطرح و به اميد برآورده شدن نيازهاي خود هفته اي يك بار به زيارت آمده و به راز و نياز مشغول مي شوند  البته چنين صحنه اي را بر سر مزار ديگر اولياي خدا نيز مي توان ديد و اين اعتقاد منحصر به سالهاي پس از استقلال نيست و مردم        مي گويند چون چنين مراكزي اغلب دور از دسترس نيروهاي دولتي بوده به صورت مخفيانه به اين اماكن آمده و اعتقادات خود را بروز مي داده اند.

در چنبره خرافات

تركمن ها معتقدند بسياري از خرافات موجود در بين آنها متعلق به روس هاست و خودشان در پيشينه تاريخي خود نشاني از اين خرافات ندارند. فراواني گونه هاي خرافي نيز مبين اين نكته است. هرچند وجود خرافات  را نيز نمي توان در تركمن هاي قديم منكر شد.

وجود برخي خرافات در بين تركمنها آسيبي به رفتارهاي اجتماعي نمي زند و اين خرافات امروزه در بين اقشار مختلف مردم اعم از تركمن، روس، ارمني و حتي ايراني هاي مقيم از سالهاي قبل ديده مي شود، از اين عقايد خرافي مي توان به موارد زير اشاره كرد:

     1- عبور گربه سياه از مسير شخصي شگون ندارد.

     2- بعد از رفتن كسي به مسافرت، آستانه منزل نبايد بلافاصله جارو شود زيرا دليل برگشت فوري شخص مسافر مي شود و اين در موردي است كه جهت كار و امرار معاش به مسافرت    مي رود و اقامت طولاني وي به نفع خانواده اوست.

     3- ريخته شدن نمك روي سفره غذا و نيز تميز نمودن با كاغذ موجب اختلاف و نزاع خانوادگي مي شود.

     4- جارو كردن در شب شگون ندارد.

     5- برعكس پوشيدن لباس موجب كتك خوردن صاحب لباس مي شود.

     6- فروش شير و ماست و هر چيز سفيد ديگر در شب شگون ندارد.

     7- نبايد پول را در شب دست به دست كرد. يعني در ازاي كاري يا فروش چيزي در شب نبايد پول را از دست طرف مقابل گرفت، بلكه او بايد پول را روي ميز بگذارد و گيرنده آن را بردارد.

     8- خارش كف دست چپ نشان از به دست آوردن پول است و كف دست راست نشانه از دست دادن پول است.

     9- گذاشتن جارو به شكلي كه دسته اش به طرف پايين قرارگرفته باشد، شگون ندارد.

     10- برعكس گذاشتن لباس روي جالباسي، اسرار صاحب لباس را فاش مي كند.

     11- دم در ورودي اتاق ايستادن و احوالپرسي كردن شگون ندارد و فرد بايد به اتاق داخل شده و سپس دست بدهد و احوالپرسي كند.

جشن ها

     تركمن ها اصولا مردماني شادي دوست هستند و از دير باز جشن ها و اعياد مختلفي را در فرهنگ خود داشته اند كه بسياري از آنها امروز نيز به عنوان جشن هاي ملي مورد توجه قرار     مي گيرد.

     امروزه تقويم سالانه جمهوري تركمنستان جشن هايي را شاهديم كه مردم تركمن در آن مشاركت مي كنند و به تناسب نوع جشن ها آنها را گرامي مي دارند، از جمله عيد نوروز، جشن سال نو ميلادي، جشن پرچم، جشن گراميداشت آب، جشن گراميداشت اسب اصيل تركمني، سالروز پيروزي بر فاشيسم، روز رستاخيز و وحدت ملي و سالروز گراميداشت شعر، جشن فرش تركمني، جشن غله، جشن خربزه تركمني، جشن ترانه هاي سنتي تركمن، جشن استقلال تركمنستان، جشن تندرستي، روز دانشجو، جشن محصول، جشن همسايه، جشن سالروز بيطرفي تركمنستان، عيد قربان و عيد فطر هم از يك تا چند روز را به عنوان تعطيل رسمي در تقويم تركمنستان ثبت كرده اند.

     در ميان اين جشن ها، جشن نوروز 3 روز و اعياد قربان و فطر3 روز، سالروز استقلال تركمنستان 2 روزتعطيل رسمي و ساير جشن ها يك روز تعطيل هستند.

     تركمن ها علاقه زيادي به برگزاري جشن تولد دارند و برپايي آن منحصر به سن خاصي نيست و حتي پيرمردها و پيرزن ها نيز طي مراسم خانوادگي تولد خود را ساليانه جشن مي گيرند و عادت كارمندان و كارگران اين است كه علاوه بر جشن تولد در منزل، همكاران خود را با دادن كيك از تولد خود مطلع مي كنند. به جز اين جشن دهگان هاي سال عمر همچون پنجاه سالگي، شصت سالگي، دهگان هاي سال ازدواج كه به ترتيب به سالهاي برنزي، نقره اي و طلايي مشهور است (اينها هم از رسوم روس ها ست و تركمن ها پيش از حاكميت شوروي چنين جشن هايي    نداشته اند) نيز برگزار مي شوند.

     تركمن ها در سالهاي پس از استقلال اهتمام خاصي به جشن «آق قويون» دارند كه در سن 63 سالگي است و مصادف با عمر پيامبر اسلام است. اين جشن نسبت به ساير جشن هاي دهگاني و نيز جشن تولد، مفصل تر برگزار مي شود و شخص با اطعام فراوان و دعوت از عموم مردم، ديگران را در شادي خود سهيم مي كند.